Zaburzenia lękowe

Zaburzenia lękowe są grupą zaburzeń psychicznych, które charakteryzują się wzmożonym odczuwaniem lęku i strachu. Doświadczanie tych emocji powoduje objawy fizyczne, takie jak przyspieszone bicie serca, drżenie rąk, trudności z oddychaniem, czy zaburzenia apetytu. Osoby cierpiące na zaburzenia lękowe mogą również zmagać się z depresją lub uzależnieniem.

Małgorzata Stawarz

Skąd się biorą zaburzenia lękowe?

  Aby zrozumieć mechanizm zaburzeń lękowych, warto przywołać tzw. równanie lęku. Zgodnie z nim na lęk składają się: postrzegane zagrożenie i postrzegane koszty podzielone przez postrzeganą możliwość poradzenia sobie i otrzymania pomocy. Wzrost poziomu zagrożeń i kosztów powoduje wzrost lęku, natomiast wzrost poczucia, że jesteśmy sobie w stanie poradzić z jakąś sytuacją lub możemy otrzymać pomoc ze strony innych obniża odczuwany poziom lęku. Kluczowe w tym modelu jest uświadomienie sobie, że wszystkie te wartości są postrzegane, czyli subiektywnie odbierane przez konkretną osobę. Sytuacja, która dla jednych będzie niosła za sobą niewielki poziom poczucia zagrożenia, dla innych może być bardzo przerażająca; sytuacja, w której jedna osoba czuje, że może kogoś poprosić o pomoc czasem sprawia, że inna osoba czuje się ze swoim lękiem bardzo samotna.

   Na wszystkie te czynniki wpływ ma m.in. to, jak zostaliśmy wychowani, jakie są nasze wcześniejsze doświadczenia z podobnymi sytuacjami czy wrodzone tendencje do reagowania na różne życiowe zadania i trudności w odmienny sposób. Dodatkowo badania wykazały, że zaburzenia lękowe są częściej diagnozowane u kobiet niż u mężczyzn, a także u osób z niższym statusem ekonomicznym i tych, które mają niższe poczucie wartości.

Jakie są objawy zaburzeń lękowych?

Objawy zaburzeń lękowych można podzielić na kilka kategorii:

●poznawcze – składają się na nie zachowania pojawiające się przed jakimś wydarzeniem (myślenie o popełnieniu błędu; o tym, że ktoś nas wyśmieje; że nie będziemy umieli sobie poradzić z daną sytuacją) oraz po wydarzeniu (myślenie o tym, co się wydarzyło; o pomyłkach w naszym zachowaniu; reakcjach innych osób itp.);

● behawioralne – czyli przejawiające się w zachowaniu np. unikanie stresujących wydarzeń, zamrożenie (np. niemożliwość odezwania się, ruszenia itp.); zachowania zabezpieczające (podejmowanie działań, które pozornie mają nam pomóc poczuć się bezpieczniej, np. bardzo szybkie mówienie);

●fizjologiczne – np. przyspieszone bicie serca, „zimne poty”, ból głowy, pocenie się, niemożliwość przełknięcia śliny, trudności z oddychaniem, rumienienie się, poczucie gorąca, ścisk w gardle, trudności z zasypianiem, problemy z apetytem, poczucie utraty kontroli nad swoim ciałem.

Rodzaje zaburzeń lękowych

     Zaburzenia lękowe są szerokim terminem, pod którym kryją się ich różne rodzaje, takie jak m.in.: uogólnione zaburzenie lękowe, fobia społeczna, zaburzenie lękowe z napadami lęku i zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne.

      Aby u danej osoby zdiagnozowano jedno z najpowszechniejszych zaburzeń z tej grupy, czyli uogólnione zaburzenie lękowe (GAD – Generalized Anxiety Disorder) objawy muszą utrzymywać się co najmniej 6 miesięcy, a symptomy charakteryzują się tym, że są objawy lęku są częste i nieadekwatnie silne w porównaniu z tym, co odczuwają inni ludzie z danego środowiska, co powoduje utrudnione funkcjonowanie w życiu codziennym. Charakterystyczne objawy dla tego zaburzenia to częste martwienie się, drażliwość i wysoki poziom wzbudzenia.

     Drugim powszechnym zaburzeniem z tej grupy są fobie. Ich głównym objawem jest uporczywy lęk przed określonymi sytuacjami, zjawiskami lub przedmiotami, powodujący unikanie ich i utrudniający funkcjonowanie w społeczeństwie. Ich przyczyn można upatrywać w uczeniu się na zasadzie warunkowania klasycznego – jeśli w dzieciństwie zostaliśmy przestraszeni w obecności jakiegoś bodźca (osoby, przedmiotu, zjawiska) istnieje szansa, że będziemy czuli lęk w obecności tego bodźca również w późniejszym czasie. Ciekawą teorią jest koncepcja biologicznej gotowości, czyli skłonności organizmu do określonych reakcji na specyficzne bodźce. Wypracowanie konkretnych zachowań w reakcji na daną sytuację ukształtowane zostało ewolucyjnie. Na przykład strach przed wężami czy pająkami, z którymi nie mamy do czynienia na co dzień, mógł zostać nam niejako „przekazany” genetycznie przez poprzednie pokolenia, dla których zwierzęta te były zagrożeniem.

      Warto zwrócić uwagę, że objawy charakterystyczne dla zaburzeń lękowych mogą występować też przy innych chorobach, np. nadczynności tarczycy, chorobach układu sercowo-naczyniowego; mogą być spowodowane zażywaniem alkoholu, marihuany czy kofeiny oraz być skutkiem odstawienia niektórych leków.

Jak leczy się zaburzenia lękowe?

    Zaburzenia te leczone są głównie przez psychoterapię, czasem niezbędne okazuje się również przyjmowanie leków. Najczęściej polecanym nurtem psychoterapii jest terapia poznawczo – behawioralna. Zasadniczo odbywa się na dwóch poziomach: poznawczym, gdzie pracuje się nad uświadomieniem i zastąpieniem nieadaptacyjnych wzorców myślenia, które sprawiają, że odczuwa się nadmierny lęk, oraz behawioralnym – pacjent uczy się (np. poprzez ekspozycję) radzić sobie z trudnymi dla niego sytuacjami. Ciekawym podejściem stosowanym w pracy z dziećmi jest używanie metod ekspresywnych, czyli takich, które przez środki wyrazu artystycznego (taniec, malowanie itp.) pomagają dziecku oswajać lęk. Badania wykazują również skuteczność terapii opartej na współczuciu – ten rodzaj terapii jest szczególnie pomocny dla osób, które mają problemy z nadmiernym krytycyzmem wobec siebie. Jeśli chodzi o fobie najskuteczniejszą metodą jest terapia behawioralna, gdzie w kontrolowanych warunkach oswajamy to, czego się boimy poprzez stopniowy kontakt z lękotwórczym bodźcem.

Jak pomóc osobie z zaburzeniami lękowymi?

   Należy przede wszystkim podchodzić do osób cierpiących na te zaburzenia z dużą dozą empatii. Powinniśmy starać się zrozumieć, że coś, co dla nas jest codzienną sytuacją, dla kogoś innego może być przeszkodą nie do przejścia. Zamiast bagatelizować problem i mówić, że nie ma się czego bać, lepiej okazać zrozumienie i nie zmuszać osoby do przekraczania własnych granic, dać jej czas i okazać wsparcie. Pomocne może okazać się zaproponowanie wizyty u psychoterapeuty, który w profesjonalny sposób pomoże uporać się z lękiem.

Autorka: Małgorzata Stawarz, studentka psychologii stosowanej na Wydziale Zarządzania i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego
Redakcja: Natalia Wójcik

Bibliografia

Behera, N., Samantaray, N., Kar, N., Nayak, M., & Chaudhury, S. (2020). Effectiveness of cognitive behavioral therapy on social anxiety disorder: A comparative study. Industrial Psychiatry Journal, 29(1), 76. https://doi.org/10.4103/ipj.ipj_2_20
Gharraee, B., Zahedi Tajrishi, K., Ramezani Farani, A., Bolhari, J., & Farahani, H. (2018). A Randomized Controlled Trial of Compassion Focused Therapy for Social Anxiety Disorder. Iranian Journal of Psychiatry and Behavioral Sciences, In Press(In Press). https://doi.org/10.5812/ijpbs.80945
Mohammadi, A., Abasi, I., Soleimani, M., Moradian, S. T., Yahyavi, T., & Zarean, M. (2019). Cultural Aspects of Social Anxiety Disorder: A Qualitative Analysis of Anxiety Experiences and Interpretation. Iranian Journal of Psychiatry. https://doi.org/10.18502/ijps.v14i1.420
Tilindienė, I., Emeljanovas, A., & Hraski, M. (2018). Relationship between Self-Esteem, Self- Confidence and Anxiety for Adolescent Athletes and Non-Athletes of Kaunas City. Baltic Journal of Sport and Health Sciences, 4(95). https://doi.org/10.33607/bjshs.v4i95.137
Weitz, N., & Opre, A. (2020). Therapists’ attitudes towards the combined DMT and CBT treatment of children with anxiety disorders. Cognition, Brain, Behavior, 24(1).

Jeżeli szukasz psychoterapii w Krakowie, możesz zapisać się w naszym ośrodku Nurty (https://www.fundacjabezklamek.pl/psychoterapia/), korzystając z dwóch prostych sposobów:

– Napisać do nas e-mail: fundacja.bezklamek@gmail.com (odpisujemy pon-pt od 8 do 20; staramy się to robić w dniu otrzymania wiadomości). W treści podaj interesujący Cię termin (lub Twoje możliwości). Możesz wskazać psychoterapeutkę, do której chcesz się zapisać. Jeśli ta osoba nie będzie miała terminu, poinformujemy Cię o możliwości zapisu do kolejki (o ile dany specjalista taką prowadzi) lub zaproponujemy innego psychoterapeutę
– Możesz również zadzwonić na numer +48 786907645 – Jeśli jednak wybierzesz tę formę kontaktu, prosimy o telefon w pn-pt w godzinach 9-19. Gdybyśmy nie odbierali, możesz pozostawić SMS, oddzwonimy w najbliższej możliwej chwili