Co warto wiedzieć o fobii społecznej?

Niepokój, negatywne myśli, ból głowy, uczucie paniki, przyspieszone tętno, gonitwa myśli, ucisk w klatce piersiowej lub ból brzucha. To wszystko mogą być elementy odczuwania lęku społecznego.

Aleksandra Działo, studentka psychologii

Lęk społeczny może przejawiać się na poziomie myśli, fizjologii i zachowania oraz latami może wywierać negatywny wpływ na funkcjonowanie cierpiącej osoby. Sytuacje społeczne wywołujące lęk mogą mieć miejsce każdego dnia, a dyskomfort z nimi związany stopniowo powoduje wycofywanie się z kolejnych aktywności. Najczęściej lęk społeczny nie jest ograniczony tylko do jednego typu sytuacji, a z czasem obejmuje coraz to nowe konteksty.

Kiedy i dlaczego pojawia się fobia społeczna?

   Wskazuje się trzy, powiązane ze sobą, źródła fobii społecznej:
– czynniki genetyczne – ich wpływ jest trudny do zdefiniowania i zgodnie z aktualną wiedzą, nie jest dominujący ani decydujący.
– czynniki środowiskowe – przede wszystkim kluczowe przekonania dotyczące siebie, świata i innych ludzi, wyniesione z domu rodzinnego i najbliższego otoczenia.-
– wpływ ważnych doświadczeń – takich, które na stałe mogły zmienić postrzeganie niektórych zjawisk społecznych.

   Emocją podstawową, która kryje się u podstawy powstawania fobii społecznej jest strach. W naszej prehistorycznej przeszłości wywoływał on natychmiastową reakcję uciekaj albo walcz (Strelau, 2004). Stąd też jego fizjologiczne objawy są często wyjątkowo wyraziste i nie sposób go zignorować. Współcześnie adaptacyjny strach, wskazujący najlepsze wyjście z zagrażającej sytuacji, potrafi zamienić się w nieadaptacyjny, obniżający komfort funkcjonowania lęk. Fobia społeczna zaczyna się tam, gdzie lęk staje się dla osoby, która go odczuwa przeszkodą uniemożliwiającą podejmowanie codziennych wyzwań – w pracy, w szkole, wśród znajomych. Lęk można odczuwać przed dowolną sytuacją społeczną. Może to być wystąpienie publiczne, ale równie dobrze można odczuwać lęk na samą myśl o wejściu do szkoły czy biura.

Mechanizm odczuwania lęku społecznego

   W sytuacji odczuwania lęku społecznego jego poszczególne komponenty: myśli, czyli treści poznawcze, odczucia fizjologiczne oraz zachowanie – napędzają się wzajemnie. Wyraźnie można to zaobserwować na przykładzie:

Jan Kowalski od niedawna jest studentem jednej z wielkomiejskich uczelni. Na czas studiów postanowił wynajmować mieszkanie wraz z kolegą ze swojej rodzinnej miejscowości. Ponieważ stać ich było tylko na małe mieszkanie na obrzeżach miasta, dojazd do uczelni zajmuje Janowi dużo czasu. Ponieważ rozkład miasta jest dla niego obcy, a gmach uczelni przypomina labirynt, Jan często spóźnia się na zajęcia. Kiedy pierwszy raz wszedł spóźniony do sali, miał poczucie, że wszyscy na niego patrzą, a wykładowca powiedział do niego: “Na naszej uczelni nie tolerujemy spóźnień, proszę się bardziej postarać”. Od tego czasu, każde kolejne spóźnienie budzi w Janie coraz silniejsze emocje. Kiedy spóźni się choć parę minut, zdarza mu się stać przed drzwiami, a w jego głowie pojawia się myśl: “To moja wina, że się spóźniłem, nie zasługuję żeby wejść do sali”. Kiedy tak stoi przed drzwiami, czuje, że robi mu się niedobrze. Ponieważ uczucie staje się nie do zniesienia, idzie do toalety, co zajmuje mu kolejne kilka minut. Kiedy znów staje przed wejściem do sali, spogląda na zegarek i widzi, że minęło już 20 minut. Zaczyna myśleć: “Minęło już tyle czasu, jeśli wejdę teraz, wszyscy będą patrzeć, a i tak, nie zostanę dopisany do listy.” Czuje, że znów zaczyna boleć go żołądek. Po chwili dołączają trzęsące się dłonie. Jan czuje, że zaczyna się pocić. Stoi jeszcze chwilę przed drzwiami, niezdolny do wejścia, myśląc: “Jeśli wejdę teraz, spóźniony 20 minut i cały spocony, wszyscy pomyślą, że jestem ofiarą losu.” Ostatecznie rezygnuje z zajęć i udaje się pod salę, w której będzie miał kolejny przedmiot. Czekając ponad godzinę na zajęcia, myśli o tym, że jeśli dalej tak pójdzie, to nie da rady podejść do sesji egzaminacyjnej, z powodu zbyt dużej liczby nieobecności

   Myśli Jana, charakterystyczne dla fobii społecznej, to np.: “To moja wina, nie zasługuję, żeby wejść do sali” czy “Wszyscy pomyślą, że jestem ofiarą losu”. W sferze fizjologii lęk Jana objawia się bólem brzucha, trzęsieniem dłoni i potliwością. Zachowania, które w konsekwencji podjął Jan – najpierw udanie się do toalety, a później rezygnacja z zajęć, czyli unikanie, również są składnikiem reakcji lękowej.

Najczęściej występujące dysfunkcjonalne przekonania o sobie i innych ludziach w fobii społecznej, to:
– przekonanie o zewnętrznym źródle kontroli – jest to rodzaj myślenia, w którym nie docenia się własnego wpływu na sposób, w który odbierają nas inni;
– perfekcjonistyczne standardy – wyznaczanie sobie jako standard osiągania doskonałości w sferze społecznej, który powoduje, że dużo częściej doświadcza się niepowodzenia;
– brak wiary we własną skuteczność – czyli brak wiary w to, że podjęta interakcja społeczna będzie wykonana w odpowiedni sposób i na odpowiednim poziomie.

Jak radzić sobie z fobią społeczną?

Rozmawiać

   Poradzenie sobie z lękiem jest początkowo trudnym zadaniem. Ponieważ jest on związany z sytuacjami społecznymi, to samo poproszenie o pomoc innych ludzi jest utrudnione. Wiąże się to z tym, że sama identyfikacja problemu nie jest łatwa. Jeśli w najbliższym otoczeniu osoby cierpiącej nie ma nikogo, kto potrafiłby zrozumieć problem fobii społecznej, warto porozmawiać ze specjalistą. Pedagog szkolny, psycholog, terapeuta, telefon zaufania – te instytucje mogą udzielić wsparcia w takiej sytuacji.

Wspierać i nie bagatelizować problemu

   Brak wsparcia wzmacnia reakcje lękowe. Każdy z nas podlega reakcjom stresowym w związku z oceną społeczną. Żeby wyobrazić sobie, jak może czuć się osoba doświadczająca fobii społecznej, można spróbować przypomnieć sobie sytuację, w której sami obawialiśmy się wejścia w interakcję z innymi osobami. Wspieranie to przede wszystkim próba zrozumienia problemu, powstrzymanie się od oceny i krytyki zachowania.

Metody pracy nad fobią społeczną:

– Terapia poznawczo-behawioralna – polegające na zmianie dysfunckjonalnych przekonań w taki sposób, żeby zmniejszać lęk. Najczęściej jest skoncentrowana na co najmniej dwóch wymiarach: wyszukiwaniu automatycznych myśli, wzmagających reakcję lękową i zastępowaniu ich nowymi, bardziej przystosowawczymi, oraz na ćwiczeniach interakcji społecznych, czyli na terapeutycznych ekspozycjach.
– Trening umiejętności społecznych – polegający na ćwiczeniu konkretnych działań w sytuacjach społecznych, aby zwiększyć poczucie własnej skuteczności.
– Metody relaksacji – techniki relaksacyjne, pozwalające kontrolować poziom pobudzenia w sytuacjach stresowych oraz stopniowe zmniejszanie wrażliwości na niektóre stresory.

Profesjonalnie o lęku

Bourne, E. (2011). Lęk i fobia. Praktyczny podręcznik dla osób z zaburzeniami lękowymi. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Hope, D., Heimberg, R., Juster, H., Turk, C. (2007). Terapia lęku społecznego. Podejście poznawczo-behawioralne. Podręcznik ćwiczeń klienta. Gdynia: Alliance Press.
Leary, M., Kowalski, R. (2001). Lęk społeczny. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Strelau, J. (red.). 2004. Psychologia – Podręcznik akademicki – Tom 2: Psychologia ogólna. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Jeżeli szukasz psychoterapii w Krakowie, możesz zapisać się w naszym ośrodku Nurty (https://www.fundacjabezklamek.pl/psychoterapia/), korzystając z dwóch prostych sposobów:

– Napisać do nas e-mail: fundacja.bezklamek@gmail.com (odpisujemy pon-pt od 8 do 20; staramy się to robić w dniu otrzymania wiadomości). W treści podaj interesujący Cię termin (lub Twoje możliwości). Możesz wskazać psychoterapeutkę, do której chcesz się zapisać. Jeśli ta osoba nie będzie miała terminu, poinformujemy Cię o możliwości zapisu do kolejki (o ile dany specjalista taką prowadzi) lub zaproponujemy innego psychoterapeutę
– Możesz również zadzwonić na numer +48 786907645 – Jeśli jednak wybierzesz tę formę kontaktu, prosimy o telefon w pn-pt w godzinach 9-19. Gdybyśmy nie odbierali, możesz pozostawić SMS, oddzwonimy w najbliższej możliwej chwili